रिठा एक उपयुक्त वनस्पती

रिठा

    रिठा ही वनस्पती भारतात दोन उपयोगांसाठी लोकप्रिय आहे .

• सोन्या-चांदीचे दागिने अलंकार धुण्यासाठी

•     केस धुण्यासाठी.

रिठ्याच्या 2 जाती आहेत.

1)  हे वृक्ष हिमाचल क्षेत्रात 4000 फूट उंचीवर तसेच उत्तर भारतात

आसाम आदि प्रांतात बाग – बगिच्यांमध्ये किंवा गावाच्या आसपास बघायला मिळतात.

2)  हे वृक्ष विशेषत: दक्षिण भारतात आढळतात. याची फळे 3-3 ने एकत्र जुळलेली असतात.

      रिठयाचे वैज्ञानिक नाव सॅपीनडस ड्रायफोलियाट्स ( sapindus   Trifoliyatus) असून, संस्कृतमध्ये याला अरिष्टक,रक्तबीज,फेनिक असे म्हणतात. इंग्रजीत सोपनट ट्री (soapnut tree) असे नाव आहे. रिठयाचा वृक्ष 50 फूट पर्यंत वाढतो. याची पाने 5 ते 12 इंच लांब असतात. फुले पांढर्‍या रंगाची मंजिर्‍यांमध्ये येतात. फळे घोसांमध्ये लागतात, फळे सुकल्यावर सुरकुतलेली व काळपट लाल रंगाची असतात. याला फुले नोव्हेंबर –डिसेंबरमध्ये येतात व मार्च-एप्रिलमध्ये फळे तयार होतात.

·       रासायनिक गुणधर्म :-

रिठ्याच्या फक्त फळांचा उपयोग होतो. त्यात सैपोनिन, शर्करा, पेप्टिन असते. बियांमध्ये 30 टक्के चरबी असते, त्याचा साबण बनविण्यास उपयोग होतो.

·       उपयोग-:

1)  अर्धशिशीवर- रिठ्याला 1-2 काळ्या मिर्‍यांबरोबर पाण्यात घासून त्याचे 1-2 थेंब नाकात टाकल्याने उपाय होतो. मिर्‍याऐवजी लिंबाचा रस पण वापरता येतो.

2)  त्वचारोगावर- रिठा पाण्यात फेसून ते पाणी लावल्याने खरुज, गजकर्ण खाज इ. रोगांवर फायदा होतो.

3)  कफ पडण्यासाठी- रिठयाचे चूर्ण पाण्याबरोबर घ्यावे. कफ पातळ होतो व ओकारीवाटे बाहेर पडतो.

4)  उवा व लिखांवर- शिकेकाई 200 ग्रॅम, आवळा 100 ग्रॅम,रिठा 100 ग्रॅम, कापूर कचेरी 50 ग्रॅम, नागरमोथा 50 ग्रॅम,10 ग्रॅम कापूर एकत्र पावडर करावी. थोडी पावडर घेवून याचा लगदा डोक्याला लावावा व तासाभराने डोके गरम पाण्याने धुवावे. ही पावडर वर्षभरासाठी पण करून ठेवता येते.फक्त कापूर वेळेवर उवा असल्यास घालावा.

5)  सोन्याचांदीचे अलंकार धुण्यासाठी व भांडी स्वच्छ करण्यासाठी रिठा वापरण्याची चाल भारतात पूर्वीपासून आहे.

6)  विंचवाच्या विषावर- रिठ्याला पाण्यात वाटून तो लगदा विंचू चावला त्या जागी लावावा. विष उतरते.